Расширенный поиск
18 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Дженгил джетерикме деб, узун джолну къоюб, къысхасын барма.
  • Мал ёлсе, сюек къалыр, адам ёлсе, иши къалыр.
  • Адамны артындан къара сабан сюрме.
  • Джаш болсун, къыз болсун, акъылы, саны тюз болсун.
  • Къарт айтханны этмеген, къартаймаз.
  • Ханнга да келеди хариблик.
  • Таукелге нюр джауар.
  • Сабийликде юретмесенг, уллу болса – тюзелмез.
  • Ёмюрлюк шохлукъну джел элтмез.
  • Ашлыкъ – бюртюкден, джюн – тюкден.
  • Эте билген, этген этеди, эте билмеген, юретген этеди!
  • Тили узунну, намысы – къысха.
  • Ариу сёз аурууунгу алыр.
  • Джукъу тёшек сайламайды.
  • Эрни эр этерик да, къара джер этерик да, тиширыуду.
  • Эки элинги тыйсанг, джети элде махталырса.
  • Келинни – келгинчи, бёркню кийгинчи кёр.
  • Ойнай билмеген, уруб къачар.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Джангызны оту джарыкъ джанмаз!
  • Мадар болса, къадар болур.
  • Этек чакъмакълары баш джаргъан, сёлешген сёзлери таш джаргъан.
  • Айырылмаз джууугъунга, унутмаз сёзню айтма.
  • Башланнган иш битер, къымылдагъан тиш тюшер.
  • Байлыкъ келсе, акъыл кетер.
  • Баргъанынга кёре болур келгенинг.
  • Ач отунчуну ачыуу – бурнунда.
  • Эл бла кёргенинг эрелей.
  • Чакъырылмагъан джерге барма, чакъырылгъан джерден къалма.
  • Бёрю да ач къалмасын, эчки да ашалмасын.
  • Джырына кёре эжиую.
  • Билим къая тешер.
  • Джауумдан сора, кюн кюйдюрюр, ётюрюкден сора, айыб кюйдюрюр.
  • Чыкълы кюнде чыкъмагъан, чыкъса къуру кирмеген.
  • Адамны адамлыгъы къыйынлыкъда айгъакъланады.
  • Бек ашыкъгъан меннге джетсин, дегенди аракъы.
  • Тёрде – темир таякълы, къаяда – чыпчыкъ аякълы.
  • Сыфатында болмагъаны, суратында болмаз.
  • Кийим тукъум сордурур.
  • Иги сёз – джаннга азыкъ, аман сёз башха – къазыкъ.
  • Ишлемеген – тишлемез.
  • Къарт болгъан джерде, берекет болур, сабий болгъан джерде, оюн болур.
  • Сютден ауузу кюйген, суугъа юфгюре эди.
  • Джарлыны эшигин махтагъан джабар.
  • Экеулен сёлеше тура эселе, орталарына барыб кирме.
  • Джолда аягъынга сакъ бол, ушакъда тилинге сакъ бол.
  • Ат басханны джер билед.
  • Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъадыла.
  • Ишлегенде эринме, ишде чолакъ кёрюнме.
  • Окъдан джара эртде-кеч болса да бителир, сёз джара, ёмюрге къалыр.

АГУНА - волшебная чаша нартов

23.05.2019 0 4531  Акбаев Х.М.

АГУНА – нартланы сейирлик джыккырчыкълары; хапар айтхан ётюрюк къошмаса, агуна кеси кесинден юч кере толуб, юч кере да тышына тёгюлгенди; Амалтеяны юсюнден рум айтыўладагъы берекет мюйюз бла (агуна да аныча кеси толады, таркъаймайды), орта ёмюрледе европачыланы айтыўларындагъы Грааль бла (ётюрюкчюлени, аман иннетлилени таный биледи, аман адамгъа джукъ бермейди) ушаш джерлери барды (скифлени джигитлик этген эркишиге джылда бир кере сыйлы аякъдан суў ичириў адетлери бла да тенглешдирирчады); агунаны шартларын къарач.-малкъ. джомакълада тюбеўчю сейирлик гоппанда да кёребиз (джомакълада «ачыл гоппан, тол гоппан» деб айтылса, гоппан, агунача, кеси аш-суў бериб къояды); дагъыда нартланы сейирлик алтын чолпулары бла да тенглешдиригиз; къарач.-малкъ. айтыўла бла джомакълада джюрюўчю ол юч сейирлик саўут, бир ишексиз, берекетни, ашны-суўну, байлыкъны, мамырлыкъны берген сыйлы реликварийледиле. 

Нартланы бу сейир джыккырчыкъларыны атыны юсюнден айтханда, бизни сартын, таўрухланы джазыб алгъан Орусбийланы С. аланы орус тилге кёчюрген заманында агъуна деген къарач.-малкъ. сёзню орусчаландырыб /агуна/ деб берген болур: агъуна = акъ «тёгюлюу» + гъун этимни аффикси + а ат къураўчу аффикс > агъуна «агъыўчу, тёгюлюўчю», бёчкечикни таўрухдагъы джумушу да тёгюлюўдю. Тенгл.: озгъун = оз+гъун; тегене = тёг+ген+е, багъана = багъ+гъан+а). 


АГУНА – волшебный бочонок (чаша) нартов, которая при правдивом рассказе героя сама трижды наполняется и трижды переливается через край; прослеживается определенная параллель с рогом изобилия из греч. мифологии об Амалтее (агуна так же сама наполняется, не скудеет) и западноевропейской средневековой легендой о Граале (так же узнает недостойных, лжецов и т.д.); со временем в карач.-балк. волшебных и бытовых сказках, видимо, трансформировалась в чудесный гоппан (чаша), который при произношении вербальной формулы «ачыл, гоппан, тол, гоппан» (букв. «откройся, чаша, наполняйся, чаша»), выполнял функцию рога изобилия (или скатерти-самобранки); сравните также с легендой о волшебном золотом ковше нартов алтын чолпу. Все три волшебных сосуда из карач.-балк. мифологии, безусловно, являются сакральными реликвариями- вместилищами благоденствия, мира и достатка. 

Что касается имени волшебного бочонка, то, видимо, собиратель нартских сказаний С. Урусбиев при переводе использовал русскую транскрипцию /агуна/ от карач.-балк. агъуна (букв. «капающая», «разливающаяся») = акъ «капать» + гъун аффикс повелительно-желательного наклонения + а имяобразующий аффикс. (Ср.: багъана от др.-тюрк. багъ «узел, повязка» + гъан + а) «столб, привязь»; озгъун от карач-балк. оз «обгонять» + гъун «шалун»; тегене от карач.-балк. тёк «разлей» + ген + е «корыто» и т.д.

(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет